[ جُ ] (اِخ) اسماعیل بن احمدبن ابراهیم بن اسماعیل بن عباس اسماعیلی. از ائمهٔ عصر خویش بود و در فقه و اصول فقه و ادب عربی و علم کلام و غیره از پیشروان زمان خویش بشمار می رفت. او در اصول فقه کتاب بزرگی بنام «تهذیب النظر» تصنیف کرد و کتاب الاشربه را در رد بر جصاص نوشت. وی همچنین سالهای متمادی فقه تدریس کرد و فقیهان متعددی از اهل جرجان و طبرستان و سایر بلاد از مجلس درس او بهره مند شدند. و صفات پسندیدهٔ او از قبیل ورع و سعی در عبادت و علم و اهتمام به امور دین و حسن خلق و خوشرویی و سخاوت و بذل مال از شماره بیرون است. وی از ابوبکر محمدبن ابراهیم شافعی و محمدبن اسحاق فاکهی و دعاج روایت کند و از محمدبن یعقوب اصم یک روایت دارد و کتاب الضعفا را از عبداللََّه بن عدی روایت کرده است. وی همچنین مسند مالک بن انس را جمع آوری کرد و در شب جمعه نیمهٔ دوم ماه ربیع الآخر سال ۳۹۶ هـ . ق. درگذشت و تشییع بی سابقه ای از او به عمل آمد و ابونصر اسماعیلی بر جنازهٔ او نماز کرد و نزد قبر پدرش بخاک سپرده شد و در آن هنگام شصت و سه سال داشت. از کراماتی که خداوند به او عطا کرد این بود که وی هنگام اشتغال بنماز مغرب در وقتی که آیة {/B«إِیََّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیََّاکَ نَسْتَعِینُ »۱-۵۱:۵/} میگفت درگذشت. (از تاریخ جرجان ابوالقاسم سهمی ص ۱۰۶ ببعد). مؤلف اسماء المؤلفین آرد: اسماعیل بن احمدبن ابراهیم بن اسماعیل مکنی به ابوسعید از علمای بزرگ شافعی است او کتاب بزرگی در اصول فقه دارد که صاحب عقدالمذهب نام آن را ذکر نکرده است. وی بسال ۳۹۶ هـ . ق. درگذشت. (اسماء المؤلفین، ج ۱ ستون ۲۰۹).